De dynamiek van kwetsing; een verkenning (longread)
Kwetsing is een ingewikkeld onderwerp. Omdat we door “iets” gekwetst worden en dan dat “iets” de schuld geven. Maar vaak blijft het niet alleen bij dat “iets”, maar geven we ook “iemand” de schuld. Stel je maar eens voor dat je door een opmerking van iemand gekwetst wordt. Dan is dat om te beginnen een opmerking die je kwetst en vervolgens is het ook nog eens iemand die je kwetst. Meestal ben je de opmerking die je kwetste snel weer vergeten, maar die iemand die je kwetste veel minder snel. Hij heeft mij gekwetst!
En eigenlijk vind je dat die ander dat helemaal niet mag doen. Die mag jou niet kwetsen; dat is niet aardig, dat hoort niet, dat is niet lief, zo doen we dat niet in onze maatschappij.
Dus gaan we daar oplossingen voor verzinnen. Zodat we niet meer gekwetst worden. Dit onderwerp gaan we het niet meer over hebben, die persoon laat je niet meer zo dichtbij komen, dat wijzen we af. Allemaal om kwetsing te voorkomen. En dan niet alleen naar jezelf toe, maar ook naar je omgeving: “daar wil ik het met jou niet over hebben want dan is de kans groot dat jij me gaat kwetsen”, “jij zult dat moeten doen om mij niet te kwetsen”, “jij zult dat moeten laten om mij niet te kwetsen”, “jij kwetst mij daarmee (en dat mag niet!)”.
Omdat de oorzaak van onze kwetsing van buiten komt, leggen we ook de oplossing voor onze kwetsing daar neer.
Wat is kwetsen eigenlijk? In de taal definitie betekent het iemand schaden of beschadigen of iemand krenken (los van fysieke kwetsing). Je zou ook kunnen zeggen iets dat iemand beschadigt, pijn doet of beledigt. Wellicht nog beter: iets dat je pijn doet of boos maakt.
En dat is precies het punt waarop het ingewikkeld wordt. Want die pijn, die boosheid, is jouw ervaring, is jouw emotie. Waar jij wellicht pijn of boosheid bij een opmerking ervaart, zou een ander dat niet kunnen ervaren. En dat maakt dan dat die ander niet gekwetst is door dezelfde opmerking.
Iets in jou wordt aangesproken door dat wat van buiten komt. Wat is dat? Wat wordt in jou aangesproken?
Stel je maar eens voor dat iemand tegen jou zegt dat je een lelijke neus hebt. Als jij je daar niets bij kan voorstellen en je neus als fantastisch ervaart, zal je niet gekwetst zijn. Want dan gaat die opmerking over die lelijke neus helemaal niet over jou. Dat is iets van die ander, van diegene die dat tegen jou zegt, maar heeft niets met jou te maken. Maar als jij zelf twijfels over de schoonheid van je neus hebt, daar niet zeker over bent, dan word je door die opmerking wel degelijk flink aangesproken. Dan zou je daardoor zomaar gekwetst kunnen worden.
Opvoeding en kwetsing
Terwijl we opgroeien, leren we dat iemand kwetsen niet mag. Dat dat niet OK is. Als je als kind door een vriendje of vriendinnetje gekwetst wordt en jij huilend of boos bij je ouders komt, zullen je ouders als eerste een arm om je slaan om je te troosten of te kalmeren en te zeggen dat dat niet lief is van je vriendje of vriendinnetje en dat dat helemaal niet mag.
Een andere reactie die je bij kinderen die gekwetst worden vaak ziet is dat ze onmiddellijk terug kwetsen. “Jij bent lelijk!”. “Nee hoor, jij bent veel lelijker!!”. De eerste de beste ouder in zo’n situatie zal je al gauw horen: “Jantje, dat mag je niet zeggen! Zeg maar even sorry.”.
Pesten op school? Daar zijn fantastische protocollen voor om dat zo veel mogelijk te vermijden. Want de schoolomgeving moet veilig zijn en kinderen moeten zonder gekwetst te worden daar kunnen verblijven.
We groeien dus feitelijk op met te leren dat kwetsen fout is. Dat dat niet mag. Soms zelfs zo zeer dat daar consequenties (straf!) aan verbonden is. Daarmee leren we ook dat er een dader is (de kwetser) en een slachtoffer (de gekwetste).
Als je daarnaar kijkt dan leren we in onze jeugd dus vooral dat iemand kwetsen fout is, dat dat niet tussen mensen thuis hoort, dat je als kwetser een dader bent en dat je als gekwetste een slachtoffer bent.
Met deze aanpak leren we niet dat kwetsing bij het leven hoort. En wat we daarmee vooral niet leren is hoe je met kwetsing om gaat. Want waarom slaat de één verbaal terug, wordt de ander verdrietig of gaat een derde helemaal uit contact? En als je uit al die reacties kan kiezen wat betekent dat dan voor jouw rol, jouw verantwoordelijkheid bij de kwetsing?
Vroeg of laat worden we gekwetst
Het is gewoon menselijk dat we een mening hebben. Een individueel wereldbeeld van waaruit we praten en handelen. Dat dat wereldbeeld anders is dan de mensen om ons heen is een gegeven. Want allemaal dragen we onze individuele persoonlijke geschiedenis met ons mee, van waaruit ons wereldbeeld en uiteindelijke ons praten en handelen, is gevormd.
En met dat praten en handelen zullen we mensen kwetsen en door het praten en handelen van de mensen om je heen, zul je vroeg of laat gekwetst worden. Dat is hoe het werkt. Kwetsing hoort bij het leven.
De grote vraag is hoe je met die kwetsing die je tegenkomt omgaat.
Onbewuste en bewuste kwetsing
In de meeste gevallen is het helemaal niet de bedoeling om je te kwetsen. Dan is dat gewoon iets dat gebeurt. Dat is onbewuste kwetsing. Iemand zegt, doet (of laat!) iets en jij voelt je daardoor gekwetst. Zonder dat dat een vooropgezet plan of het doel was. Dat is onbewuste kwetsing. Soms gebeurt het echter ook dat we iemand bewust willen kwetsen. Denk maar eens aan een ruzie, vaak willen mensen elkaar in die ruzie kwetsen. Elkaar iets aandoen (zonder fysiek te zijn). Elkaar raken. Dat is bewuste kwetsing.
De onbewuste of bewuste kwetsing is een deel van de context van kwetsing die belangrijk is. Want als iemand helemaal niet de bedoeling heeft om je te kwetsen maar jij dat toch zo ervaart, wat heb je dan te doen? En mag dat tussen jullie in komen te staan? Of als iemand je écht wil raken, wat vertelt dat dan over de relatie en dynamiek die er op dit moment tussen jullie speelt?
Kwetsing en vrijheidsbeperking van de ander
Eén van de eerste reacties die bij kwetsing voor komt, is de ander een vrijheidsbeperking op te leggen. Jij mag dit niet meer zeggen, het daar niet meer over hebben, want daarmee kwets je mij. Of we gaan de ander sturen: “als het daar over gaat, dan moet je …” Kortom: we gaan de vrijheid van de ander beperken. Die ander kan niet meer in volle overtuiging, zonder beperking, zichzelf doen. Die zal in contact met jou zichzelf steeds eerst moeten afvragen of hij jou daarmee niet kwetst. Of hij voldoet aan de regels die jij oplegt.
Dat is een scenario waarmee je de relatie met de ander gaat “bezoedelen”. De relatie tussen jou en die ander is niet meer volledig vrij. Jij krijgt jouw vrijheid (je wordt niet meer gekwetst) omdat de ander z’n vrijheid wordt beperkt.
Het ingewikkelde hierin is dat in een relatie meestal het uitgangspunt geldt dat “wie NEE zegt heeft altijd gelijk”. Denk maar eens aan twee mensen die samen de vraag moeten beantwoorden of ze samen naar een feestje zullen gaan. Als één van de twee NEE zegt, dan is dat de uitkomst. NEE is leidend in tegenstelling tot JA.
Als je in een relatie zegt “jij mag mij niet kwetsen”, feitelijk daarmee een “NEE” afgeeft, dan geldt ook hier dat “wie NEE zegt heeft altijd gelijk”. Want als de ander je desondanks zou kwetsen, is de kans groot dat jij de relatie verbreekt. Want wat er dan gebeurt is dat je je “nee” vergroot van het domein van de kwetsing naar het domein van de relatie.
Wees je dus altijd bewust dat als je in een relatie de ander niet meer toestaat je te kwetsen, je een vrijheidsbeperking aan die ander in jullie relatie oplegt. De ander mag niet meer 100% zichzelf zijn. En je kunt je afvragen wat dit voor jullie relatie op de lange termijn betekent…
Schuld en slachtofferschap
Als iets of iemand anders schuldig is aan hoe jij je voelt, dan ben jij het slachtoffer geworden. Want het komt door die ander. Dus als jij gekwetst bent, ben jij het slachtoffer. En heeft die ander het gedaan.
Die slachtofferrol brengt een heleboel: een echt slachtoffer wordt gesteund, krijgt een arm om zich heen, krijgt begrip en mededogen. En dat is een heerlijke positie om in te verkeren als je gekwetst bent.
Dat je in die situatie keuzes hebt en keuzes maakt, dus feitelijk medeverantwoordelijk bent voor het geheel, klinkt dan misschien een beetje raar. Want jij hebt het toch niet gedaan? Dat was die ander toch?
Je eigen rol kunnen zien in een dergelijke situatie zou eigenlijk datgene moeten zijn wat we als kind hadden moeten leren in het omgaan met kwetsing. Als je namelijk je eigen aandeel leert kennen en daar verantwoordelijkheid voor draagt, stap je uit de dader/slachtoffer situatie.
Dus wat was de context van de kwetsing? Was die bewust of onbewust? Welke keuze had ik in mijn reactie? Had ik in plaats van boos of verdrietig ook nieuwsgierig kunnen zijn?
Wat kun je doen?
Binnen laten/bij de ander laten
In hoeverre jij een kwetsing binnen laat of bij de ander laat, is niet aan de kwetser, maar aan jou. Daar maak jij een keuze in. Dat is jouw vrijheid om die keuze te maken. En die vrijheid geeft je gelijk een verantwoordelijkheid om daar mee om te gaan. Zelfs als je helemaal overvallen of overspoeld wordt door een kwetsing. Dan is het tijd om even op de rem te staan (en niet direct te reageren). Laat je het helemaal binnenkomen of is dit iets van de ander en gaat het eigenlijk helemaal niet over jou?
Bewust bekijken/intelligentie toevoegen
Als je uit de “reactie-modus” komt, dus niet meer gelijk vanuit je instinct gaat reageren, dan kan je bewust gaan kijken en intelligentie toevoegen. Wat wordt er met deze kwetsing eigenlijk gezegd? Waarom kwetst mij dat? Wat wordt er in mij aangesproken? Waar wordt op dit moment in de relatie eigenlijk om gevraagd? Was dat bewust of onbewust? Wat is de context van de kwetsing?
Uiten
De meest elementaire stap die je naar de ander kunt nemen is jezelf uiten. Niet de uiting van de “reactie-modus” waarbij je terugslaat of in de totale slachtofferrol kruipt, maar uiting geven aan je bewust kijken en je toegevoegde intelligentie. Waarbij het uitgangspunt is “het hoeft niet anders” (want als het wel anders moet ben jij aan iemand anders je wil aan het opleggen en dat is behoorlijk agressief).
Verantwoordelijkheid dragen
Je draagt verantwoordelijkheid voor jouw aandeel in de kwetsing. Voor datgene dat er in jou aangesproken werd. Voor jouw denkbeelden en voor jouw emoties. Voor jouw manier van reageren en voor jouw manier van communiceren. En zelfs draag je verantwoordelijkheid voor hoe het nu verder gaat…
