Communiceren met zorg

We zijn als mens in deze wereld niet alleen. Om met anderen samen te zijn, samen dingen te doen, samen te overleggen, om met anderen te delen, om van anderen te leren beschikken we over de mogelijkheid met elkaar te communiceren. Natuurlijk met woorden maar ook met onze houding, onze oogopslag, de gebaren die we maken. Aan de inhoud van onze communicatie besteden we vaak veel aandacht. Door ons bijvoorbeeld te ontwikkelen maar aan de communicatie functie op zich besteden we heel wat minder aandacht. Dat is meestal een gegeven. Toch valt er op dat gebied ook behoorlijk wat te ontwikkelen. Het ontwikkelen van je communicatie kan bijdragen tot meer plezier in de relaties die je hebt met je medemensen zoals je partner, je baas, je familie. Dit artikel probeert een deel daarvan te bekijken.

Communiceren is een manier om iets over te brengen. We doen dat op vele manieren. Op non-verbale wijze zoals door uitstraling, houding, onze ogen, ons gezicht, etc. en op verbale wijze door de woorden die we gebruiken, door de toonhoogte, de snelheid waarmee we spreken, etc. Dat is het zenden in de communicatie. Ook het ontvangen in de communicatie doen we op non-verbale wijze door uitstraling, houding, onze ogen, ons gezicht, etc. en op verbale wijze door vragen te stellen, samen te vatten, feedback te geven, etc. Communicatie is een functie. Een functie waarmee we delen, samen zijn, afstand nemen, onze ruimte innemen, iemand toelaten tot onze ruimte, onze gedachten kenbaar maken, de liefde opzoeken, de strijd aangaan, etc. Communiceren neemt een grote plek in als functie in onze interactie met onze medemensen en onszelf.

Juist vanwege de grote plaats die interactie met onze omgeving in ons leven inneemt is het belangrijk om daar zorgvuldig mee om te gaan. Veel van de dingen die mis gaan in de interactie tussen mensen kennen hun eerste aanzet in de communicatie. Zo zijn we het er allemaal over eens dat we verschillende meningen en opvattingen van de dingen mogen hebben. Dat we een verschillende blik op het leven of onderwerpen hebben. Maar waarom ontstaat er dan toch frictie als we met elkaar over een onderwerp praten?

Als mensen met elkaar communiceren dan is er in eerste instantie datgene wat gezegd wordt. De woorden die gesproken worden. Een opnameapparaat zoals een voice-recorder zou dat als geluid opnemen. Dat geluid doet niets met die voice-recorder. De voice-recorder neemt dat geluid gewoon tot zich. Dat zijn de woorden die opgenomen worden, zoals wij ook als mensen in eerste instantie de woorden in ons opnemen. Maar als mens zijn we geen voice-recorder. Wij horen en dat doet iets met ons. Die woorden roepen beelden, gedachten en gevoelens bij ons op. Wij plakken daar waarden aan vast. Die waarden kunnen zowel voortkomen uit onze cultuur, uit hoe we groot gebracht zijn als vanuit onze persoonlijke ervaringen. Dat kunnen beelden en ervaringen zijn die specifiek iets met de zender van de boodschap te maken hebben, maar dat kunnen ook beelden en ervaringen zijn die gekoppeld zijn aan de boodschap. Door de boodschap wordt een deel van ons zelf aangesproken en we horen dus niet alleen de boodschap van de ander maar we horen ook ons zelf. Dat maakt dat twee verschillende mensen eenzelfde boodschap op totaal verschillende wijze kunnen horen.

Een stap in het zorgvuldig communiceren die je kunt zetten is jezelf bewust te zijn van dat mechanisme. Als je als ontvanger van een boodschap bewust bent van datgene wat er in jezelf wordt aangesproken door de boodschap kun je ook het onderscheid maken tussen de boodschap en de wereld die in jezelf wordt aangesproken. Je gaat jezelf in staat stellen om je bewust te zijn van het deel in de boodschap dat van de zender afkomstig is en dat deel in de boodschap wat van jezelf afkomstig is. Er ontstaan nuances in communicatie die zorgvuldigheid mogelijk maken.
De hele aangesproken wereld geldt echter niet alleen voor de ontvangende kant. Ook de zender van een boodschap heeft een hele wereld die bij de boodschap hoort. Dat is ook waarom hij of zij kiest voor de woorden van de boodschap. Niet alleen vanwege de woorden maar ook om de hele ervaringswereld in de boodschap mee te geven. In woorden, houding en gebaar. Ook als zender kun je je daarvan bewust zijn. Jezelf ervan bewustzijn dat je niet alleen een kale boodschap geeft maar dat je tegelijkertijd een belevingswereld, een patroon van normen en waarden, met die boodschap meestuurt.

In een groot aantal gevallen is zowel aan de zendende als aan de ontvangende kant in de communicatie de wereld die meegezonden wordt belangrijker dan de boodschap zelf. Dat maakt dat we dan als mensen eigenlijk iets heel raars gaan doen. We zeggen iets met woorden maar zeggen iets anders met de rest van onze communicatie. Om jezelf daarin te oefenen zou je als zender in de communicatie eens kunnen proberen datgene te benoemen wat speelt rondom de woorden die je zegt. Vermeld er eens bij wat dat eigenlijk voor jou betekent. Wat dat met je doet. Hoe je dat ervaart. Wat je ervaringen daarmee in je geschiedenis zijn. Zo ga je bewustzijn ontdekken in de wereld die je aan de ander geeft. Ook als ontvangende kant kun je weergeven wat de boodschap met jou doet. Hoe je die ervaart. Je geeft dan directe feedback niet alleen over de boodschap zelf maar ook over de wereld die bij jou door die boodschap opgeroepen wordt.

Onze gedachten, en als gevolg daarvan onze communicatie, zit vol “oordelen”. Een bloem is mooi. Regen is niet leuk. Een auto rijdt hard (of zacht). De mens tegenover ons is aardig, stom, lief of saai. In onze communicatie kan dat ingewikkeld worden als we dat oordeel tot waarheid verheffen. Als we het oordeel niet meer kunnen scheiden van de feitelijkheid.
Een roos is rood, heeft een x aantal blaadjes, zit aan een steel vast, etc. Of die roos nu mooi of lelijk is, is een waarde die ieder individu als mens daaraan koppelt. Als ik dus aan je vertel dat ik uit mijn raam kijk en een mooie roos zie, dan vertelt dat feitelijk dat er een roos buiten groeit en het vertelt dat die roos het begrip “mooi” in mijn aanspreekt. Vooral dat laatste is een persoonlijke ervaring van mij en kan voor jou dus helemaal anders zijn. Misschien vindt jij die roos wel helemaal niet mooi, of heb jij niets met rozen.
Stel nou eens dat ik het begrip mooi tot waarheid ging verheffen. Dat ik niet meer het onderscheid kan maken tussen de roos en datgene wat in mij daardoor wordt aangesproken. Dan is die roos dus mooi en laat dat geen ruimte meer voor jou om er iets anders van te vinden. Je zou dat zelfs agressief kunnen noemen. Ik bepaal dat die roos mooi is en laat jou geen ruimte meer in je eigen mening daarover te hebben. Ik neem ongevraagd jouw ruimte in.
Eén van de meest opvallende voorbeelden daarvan in de recente geschiedenis is president Bush die zei “Als je niet voor ons bent, dan ben je tegen ons”. Daarmee neemt hij eigenlijk een ruimte in, die aan de toehoorders is om in te nemen. Als toehoorder is er geen ruimte meer om je eigen mening, je eigen gevoel, je eigen oordeel te hebben.

Zeker bij communicatie die als ondertoon een negatieve kant heeft (niet mooi, lelijk, stom, slecht, vies, etc.) is één van de boodschappen die we vaak in onze communicatie meezenden of ontvangen de “anders” boodschap, zonder dat deze expliciet benoemd wordt. Een boodschap die aan jou vraagt om het anders te doen of een boodschap die jij aan de ander geeft om het anders te doen. Als je baas tegen je zegt “dat is niet zo mooi” dan hoor jij “dat moet anders”. Juist doordat deze boodschap niet expliciet benoemd wordt, ontstaat over deze boodschap vaak grote verwarring. Want de boodschap ging helemaal niet over “anders”.
De onmiddellijke “anders” aanname gaat voorbij aan hoe het eigenlijk is. Staat helemaal niet stil bij hoe het eigenlijk is. Wat het is. Gaat voorbij aan misschien ook wel een positieve kant. Kijkt eigenlijk helemaal niet.
Door de impliciete “anders” boodschap of door je eigen luister-filters die de boodschap vertalen in een “anders” boodschap, is een zuiver gesprek over de boodschap niet meer mogelijk.

Communiceren met zorg betekent in eerste instantie bewust worden van de filters, de ruis, de geschiedenis die in de communicatie aanwezig is. Zowel aan de zendende als de ontvangende kant in je communicatie. Bewust zijn van alles wat er tijdens de communicatie in jezelf wordt aangesproken en opgeroepen. Zodat je in staat bent om die communicatie steeds zuiverder te houden.
Vraag jezelf eens af in de komende tijd als je aan het communiceren bent of er bij jou ruimte is voor twee verschillende visies. Bedenk jezelf bij een negatieve boodschap eens dat het niet anders hoeft. Probeer eens 5 vragen aan iemand te stellen over de boodschap die gebracht wordt zonder gelijk je eigen mening te geven. Probeer af en toe op een stil moment eens terug te kijken op een gesprek dat je gehad hebt en stel jezelf eens de vraag hoe zorgvuldig dat gesprek was, hoe zuiver dat gesprek was.

Groeien in communicatie is vooral groeien in relatie. In de relatie met jezelf en in de relatie met de wereld om je heen.